راهنمای خرید ساز کمانچه

ساز کمانچه یا در زبان محلی لری تال، یکی از سازهای زهی در موسیقی ایرانی است که با کشیدن آرشه روی سیم‌های ساز صدایی در کاسه آن تولید می‌شود. این کاسه دارای پوست حیواناتی همچون بره است که باید به‌خوبی روی کاسه کشیده شده باشد تا صدای خوبی از آن دریافت کرد.

ساز کمانچه در سال ۱۳۹۶ در سازمان یونسکو ثبت جهانی شده و دارای پیشینه طولانی می‌باشد. به‌طور دقیق مشخص نیست که این ساز برای اولین بار کجا ساخته شده است، اما بیشترین احتمال به سده‌ی چهارم هجری اشاره دارد که توسط ابونصر فارابی نشانه‌هایی از این ساز دیده شده است. در دوران مختلف تاریخی از این ساز استفاده زیادی شده که صفویه و قاجاریه جزو آنها هستند.

در ادامه این مقاله به بررسی ساختار این ساز پرداخته و به شما کمک می‌کنیم که پیش از هرچیزی با ساز تال یا کمانچه آشنا شوید. در نهایت به راهنمای خرید ساز کمانچه می‌پردازیم و مدل‌های متنوعی از آن را با قیمت گوناگون مورد بررسی قرار می‌دهیم.

راهنمای خرید ساز کمانچه خوب

برای انتخای و خرید کمانچه خوب پیش از هرچیزی باید با این ساز آشنا شده و ببینید که جنس مواد به کار رفته در آن برای کدام مدل‌ها بهتر هستند. اما پیش‌تر از آن باید ببینید که کمانچه را برای چه سطحی از یادگیری موسیقی می‌خواهید؟

اگر تازه شروع به یادگیری این ساز می‌کنید نیازی به هزینه بالا برای خرید سازی که از چوب توت و دارای کاسه چند تکه ندارید؛ در ابتدا می‌توانید از ساز کمانچه مخصوص افراد مبتدی استفاده کنید تا به مرور زمان که یادگیری شما بهتر شد، در نهایت اقدام به خرید ساز کمانچه حرفه‌ای کنید.

جنس به کار رفته

ساز کمانچه دارای اجزای مختلفی است؛ باید دقت کنید مدلی را انتخاب کنید که بسته به سطح یادگیری کیفیت خوبی داشته باشد. اجزای مختلف این ساز به شرح زیر هستند.

• جنس کاسه: کاسه ساز کمانچه به دو صورت است. یا یک تکه ساخته شده که در این حالت صرفا از یک چوب گردو، توت یا افرا برای ساخت آن استفاده می‌شود؛ یا اینکه به صورت چند تکه بوده و با کنار هم قرار گرفتن قطعاتی از دو چوب توت و گردو یا گردو و افرا ساخته می‌شود. معمولا کاسه‌هایی که چندتکه هستند چیزی بین ۲۰ تا ۴۴ قطعه را شامل می‌شوند.
• جنس دسته ساز: دسته ساز باید مقاومت بالایی داشته باشد تا در طول زمان به دلیل کشش سیم تاب برندارد. برای همین چوب گردو بهترین گزینه برای آن است که در برخی مدل‌ها قطر زیادی برای آن درنظر می‌گیرند تا این طول عمر بیشتر شود. اما باید دقت کنید که اگر دارای انگشت و به‌صورت کلی پنجه کوچکی هستید، در گرفتن دسته ساز مشکلی برایتان پیش نیاید.
• پوست و جنس خرک: خرک ساز که سیم‌ها از روی آن رد می‌شوند در ساز کمانچه مثل سازهای مختلف هم می‌تواند چوبی باشد و هم اینکه از آبنوس، استخوان یا شاخ حیوانات در آن استفاده شده باشد. در این بین استفاده از استخوان و شاخ حیوانات نسبت به چوب کیفیت بهتری را در صدای خروجی ساز دارد. این خرک روی پوست قرار می‌گیرد که مهم است به‌خوبی رگلاژ شده باشد تا کیفیت صدای خوبی از ساز دریافت کنیم.
• جنس سیم گیر: سیم گیر هم در بخش انتهایی کاسه نصب می‌شود که وظیفه نگهداری از سیم را دارد. زیاد مهم نیست که سیم گیر فلزی باشد یا اینکه از چوب برای آن استفاده شده باشد؛ تنها نکته مهم این است که اولا به‌خوبی روی کاسه قرار گرفته باشد که در اثر کشش سیم کنده نشود و دوما هم ساختار نرمی نداشته باشد که به مرور با کشش سیم فرورفتگی در آن ایجاد شود.
• جنس گوشی‌ها: گوشی‌های ساز کمانچه وظیفه کوک کردن ساز را از طریق شل یا سفت کردن سیم برعهده دارند. اینکه جنس آنها از چوب گردو یا افرا باشد مهم نیست؛ مسئله مهم این است که حفره‌ای که گوشی‌ها درون آن قرار دارند به خوبی با قطر آن هماهنگ باشد که هم بتوانید به‌راحتی آن را بچرخانید که ساز را کوک کنید و هم اینکه در گذر زمان جا باز نکند. علاوه‌براین برش گوشی‌ها و سوراخی که در آن قرار می‌گیرند باید ینواخت باشد که وقتی می‌چرخانید در هر حالتی ثابت باشد و با رسیدن به نقطه خاصی خودش را رها نکند.
• جنس سیم‌ها: سیم‌های ساز تال یا کمانچه از جنس فونیکس هستند که معمولا مدلی که ساخت کشور آلمان است در ایران بیشتر یافته می‌شود که کیفیت بالایی هم دارد.

کاسه پشت باز یا کروی؟

همانطور که احتمالا می‌دانید کاسه کمانچه در دو حالت پشت باز و کروی ساخته می‌شود. نوع کروی نیز خود به دو حالت یک تکه یا ترکه‌ای(از به هم پیوستن قطعات چوب) ساخته می‌شود. خیلی‌ها این سوال را دارند که کمانچه پشت باز بهتر است یا کروی؟

نوع پشت باز همگی یک تکه هستند که به همین دلیل معمولا از چوب توت ساخته می‌شوند تا کیفیت بالایی داشته باشند. همانطور که از نامشان هم مشخص است پشت کاسه آنها باز است. مشکلی که این مدل دارد در چرخاندن است که نسبت به نوع کروی کمی مشکل‌تر است.

نوع کروی دارای دو حالت است که هریک دارای مزایا و معایب خاص خود می‌باشد.

• کروی یک تکه: در این مدل چوب کاسه یک تکه بوده و عموما با خراطی کردن چوب گردو یا توت ساخته می‌شود که قطر آن نیز زیاد است. این موضوع باعث می‌شود وزن زیادی داشته باشد و حین چرخاندن کمی دچار مشکل شوید.
• کروی ترکه‌ای(چند تکه): در این مدل کاسه با به هم پیوستن قطعات چوب ساخته شده است که قطر کمی داشته و همین موضوع سبب شده تا وزن کمتری داشته باشند. در نتیجه برای چرخاندن کمانچه راحت‌تر هستید.

کمانچه‌ای با پایه چسبان به دسته انتخاب کنید

برخی مارک‌های کمانچه برای اینکه استقامت آن را بالاتر ببرند دست به خلاقیت زده و پایه کمانچه که معمولا از فلز برنج است را از داخل به دسته می‌چسبانند. این موضوع کمک می‌کند تا ساز مقاومت و طول عمر بالاتری داشته باشد.

آرشه طبیعی انتخاب کنید

همانطور که می‌دانید ساز کمانچه را به کمک آرشه می‌نوازند که با کشیدن روی سیم‌های صدای آن در می‌آید. آرشه دو مدل دارد. یکی از موی طبیعی است که از موی دم اسب برای ساخت آن استفاده می‌شود و دیگری مصنوعی است. استفاده از موی طبیعی در صدای نواختن ساز تاثیر بهتری دارد که حتما سعی کنید آرشه‌ای با موی حیوانات خریداری کنید.

---

بهترین مارک ساز کمانچه و تال کدام است؟

شهر خرم‌آباد را می‌توان مهد تولید ساز کمانچه و تال در ایران نامید. اساتید به‌نام و مشهوری که خود از نوازندگان بزرگ کانچه هستند، در تولید این ساز فعالیت دارند که برخی از آنها کیفیت و رگلاژ نهایی ساز را به شخصه مورد بررسی قرار می‌دهند تا ساز با کیفیتی ارائه دهند که صدای با کیفیت و رسایی داشته باشد.

در ادامه به بررسی ۸ مدل از بهترین مارک ساز کمانچه توسط اساتیدی همچون باجلاوند، نریمان، خالقی، نورعلیزاده و سلمان پرداخته و مد‌هایی از سازهای ایشان که به صورت تک مهر و دو مهر تولید می‌شوند را به همراه مشخصات و ویژگی‌هایی که دارند بررسی می‌کنیم.

---

جمع‌بندی نهایی

در این پست به بررسی و راهنمای خرید کمانچه خوب پرداختیم و شما را با مدل‌های مختلفی از این ساز آشنا کردیم. اگر از علاقه‌مندان به موسیقی محلی و فولکلور مخصوص ناحیه خود هستید یا اینکه به موسیقی محلی هر یک از مناطق ایران علاقه دارید می‌توانید این ساز را برای یادگیری انتخاب کنید. چرا که این ساز در سال ۱۳۹۶ در یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.

برای مشاهده مدل‌های مختلفی از ساز کمانچه و تال می‌توانید روی دکمه زیر کلیک کرده و به فروشندگان مختلف دسترسی داشته باشید. اگر به دنبال خرید ساز کمانچه ارزان قیمت هستید می‌توانید فروشندگانی که خودشان این ساز را تولید می‌کنند را نیز پیدا کنید.